KAŠTEL SCHULHOFF

Kaštel Schulhoff je vojvođanski dvorac koji se nalazi na 400 metara od reke Tise sa leve strane ulaska u mesto Padej gledajući iz pravca Ade i Mola, kada se pređe novi most koji je otvoren 2010.godine i zamenio je skelu koja je tu bila dva veka i prevozila ljude, stoku i vozila sa jedne strane Tise na drugu. Kaštel je sagrađen pred kraj 19.veka, tačnije 1896.godine od porodice Šulhof (Schulhoff), odnosno od Lajoša Šulhofa (Lajos Schulhoff rođ. 30.oktobra 1876.godine u Subotici, tadašnja Ugarska), bogatog vlastelina jevrejskog porekla. Burna svetska istorija 20-tog veka ostavila je traga i na ovaj Kaštel.

Građen je i sagrađen na sredini “belle epoque”, konvencionalno se smatra da je “lepa era” počela 1871.godine a završila se sa početkom prvog svetskog rata. Period mira, optimizma i prosperiteta u Evropi, dotakao je naravno i rubove velike imperije Austrougarske i došao je do severnog Banata u malo i tiho mesto Padej, gde je iz Subotice stigao Lajoš Šulhof, odlučan da kupi zemlju, da sagradi sebi dvorac, kao letnjikovac i da se bavi vinogradstvom. Bile su to godine, sa početka 20-tog veka, koje su za aristokratiju, visoki građanski stalež, umetnike, naučnike bile godine optimizma, duhovnog i naučnog poleta, prosperiteta. Nebo više nije bila granica. Bile su to godine koje su vodile u najkrvaviji vek u istoriji čoveka, ali koji se tada nije naslućivao, a posebno se nije naslućivao u malom mestu Padej, skoro pa na ivici Autrougarske imperije.

U isto vreme kada je Kaštel završen u Beču Gustav Klimt postaje predsednik i glavni osnivač “Bečke secesije”, koju je on sa 19 bečkih umetnika osnovao kao udruženje. Lajoš Šulhof u to vreme nije znao da neki tamo daleki bečki umetnici prave novi pravac u umetnosti koji će prerasti u Art Nuvoa, pa je svoj dvorac gradio u klasicističkom stilu. Ali kao što je Bečka secesija donela svetlost u relativno mračni, zapušten, tradicionalan umetnički život Beča i vratila Beč na mapu Evrope u očima umetnika, tako je i Kaštel doneo svetlost u malo i tiho mesto Padej na severu Banata i započeo takmičenje sa Čokom i braćom Lederer, koji su bili poznati u širim evropskim krugovima, ako ne po svojim apetitima prilikom kupovina velikih slikarskih dela od Rembranta do Monea, onda po svom čuvenom vinu koji su izvozili širom Ugarske i Francuske. Grofovi Artur i Karolj Lederer, koji su boravili u svom dvorcu u Čoki, imali su jedan od najvećih podruma vina tog vremena, a koji je i dan danas u odličnom stanju i u vlasništvu je “Vinarije Čoka”.

Na tragu aristokratije iz Čoke, Lajoš Šulhof je sagradio svoj letnjikovac, kaštel, i kupio plodnu banatsku zemlju i zasadio vinograde. Kao i Grofovi Ledereri i on je ubrzo postao poznat po vinu i izvozio je svoje vino koje je stizalo do domova širom Mađarske pa i Francuske. Pitoma severna Banatska zemlja je bila poznata kao dobro tlo za uzgoj sorti vinove loze, pretežno francuskih sorti, koje su davale odlično crveno vino te je Lajoš Šulhof nošen tom tradicijom na svojih više od 300 hektara zasadio francuske sorte vinove loze i pravio odlično vino. I onda je počeo prvi svetski rat. Prvi totalni rat u istoriji čoveka. Kaštel je rođen u Autrougarskoj, ali je svoje punolestvo dočekao u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca kada je Vojvodina na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji u Novom Sadu 25.novembra 1918. godine proglasila otcepljenje Banata, Bačke i Baranje od Ugarske i njihovo presjedinjenje Kraljevini Srbiji. Jedan dan ranije pre toga, skupština Srema se takođe izjasnila o priključenju Srema Srbiji. Lajoš Šulhof, koji je živeo na relaciji Budimpešta-Subotica-Padej dočekao je otcepljenje Banata i raspad Autrougarske u Budimpešti. Međutim, ubzo se život nastavio normalno i Šulhofi su nastavili da koriste svoju zemlju u Padeju i svoj Kaštel kao što su to radili i pre prvog svetskog rata. Štaviše Lajoš Šulhof se 1920.godine trajno naseljava u svoj Kaštel u Padeju. Kaštel je nastavio da se presijava u mirnim i tihim noćima Padeja i u jednom trenutku je zapošljavao više od 3 hiljade nadničara koji su obrađivali nekoliko hiljada hektara zemlje i starali se od više od 300 hektara vinograda. Međutim, drugi svetski rat ponovo sve menja. Lajoš Šulhof iz Padeja beži u Budimpeštu, a nacisti konfiskuju njegovu svu imovinu u Padeju. Imovina Lajoša Šulhofa je pripala nacističkom vođi Geringu, odnosno njegovoj kompaniji po osnovu njegovog četvorogodišnjeg plana kojim je on opunomoćen od strane nacističke Nemačke da skupi bogastvo koje je pripadalo Jevrejima. U dokumentu koji opisuje taj monstruzan plan nad Jevrejima u Kraljevini Jugoslaviji i otimanje njihove imovine, Lajoš Šulhof je našao svoje mesto. Od 1941 do 1944 godine Lajoš Šulhof se krije u Budimpešti, koja za pravo čudo štiti svoje Jevreje, ali ipak biva uhapšen negde sredinom 1944.godine od strane nacista u Budimpešti i sproveden prvo u školu za rabine, koja je služila kao zatvor, a nakon toga u logor u predgrađu Budimpešte. Uspeo je da preživi I da dočeka kraj rata, ali se nije vratio u tada već novu zemlju Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju u kojoj su komunisti na čelu sa Titom došli na vlast, već je ostao da živi do 1950.godine u Budimpešti iz koje je otišao u Montreal u Kanadi, gde je i umro 13.juna 1962. godine. Imovina Kaštela kao i sam Kaštel je prisvojen od strane tadašnje novosnovane zemljoradničke zadruge u Čoki, pravno valjanim putem (prisilna kupoprodaja), a sve vredne stvari iz Kaštela neki ljudi pokradoše ili oteše. To je bila na neki način osveta novog doba, starom dobu. Osveta je bila nemilosrdna i Kaštel je umrtvljen ili je, što je tačnije, ipak samo zaspao dubokim snom, čekajući neko novo doba i neke nove ljude. I probudio se te 2006. godine u novoj državi, koja se nakon otcepljenja Crne Gore, prozvala Republika Srbija i čiji autonoman deo je Autonomna pokrajina Vojvodina. Kaštelu je te godine počeo da se vraća stari sjaj I to putem Darka Višnjića iz Pule, koji ga je kupio iz stečajne mase sa željom da ga pretvori u svoj dom za življenje. Rekonstrukcija je trajala 2 godine i Darko Višnjić je uspeo konačno da Kaštelu vrati sjaj prošlih vremena. Uspeo je da čak povrati i do 70% starih primeraka nameštaja otkupljivanjem od meštana.

Kaštel možda ne interesuju te globalne priče, mada su te globalne priče imale veliki uticaj na njegovu sudbinu, Kaštel interesuju samo lokalne male priče od kojih je živeo od sagrađenja pa do propasti. Kaštelova lokalna priča je taj deo Severnog Banata, ta ravnica, ta zemlja, taj položaj pored predivne reke Tise, ta divljač koja pored njega trči, taj seljak koji radi na zemlji oko njega i ponekad baci pogled na njega sa divljenjem, taj vinograd koji ponovo počinje da dominira ravničarskim predelom.

Kaštel, danas, nastavlja da živi i sam za sebe je simbol 20-tog veka. Od sjaja do ruševine. Nadamo se da će 21-vi vek ispričati neku srećniju priču, sa nama kao novim vlasnicima i našim budućim generacijama.